Topfotograaf Jan Vermeer is een van de 20 Apeldoorners die meedoen aan de zomerexpositie ‘Apeldoorn en Het Beest‘ in ACEC. Hij is vooral bekend als natuurfotograaf en de maker van de foto ‘papegaaiduiker in de sneeuw’, die de hele wereld overvloog. Vermeer heeft onlangs het door hem uitgegeven magazine Natuurfoto verkocht en wil zich om den brode breder gaan inzetten als fotograaf. Hij werkt momenteel aan een fotoboek over Amsterdam.
De papegaaiduiker in de sneeuw. Uiteraard is de foto die hem beroemd maakte in ACEC te zien. Een iconische foto met een eigen verhaal. Want die sneeuw is zo bijzonder. Niet eerder werd deze veel gefotografeerde vogel in een winterse bui ‘betrapt’. ,,Dat kan alleen daar”, zegt Jan Vermeer, verwijzend naar een eilandje hoog in de Noorse poolcirkel. Boten varen vanwege onverwachte sneeuwval nog niet uit in het vroege voorjaar wanneer de eerste papegaaiduikers zich melden voor het naderende broedseizoen. Maar de havenmeester wil wel meewerken wanneer Jan Vermeer hem wat chocola toestopt. ,,Omkoping”, lacht Jan. ,,Ik zou niet weten hoe je er anders moet komen.”
De kapitein van de boot kreeg toestemming om koers te zetten naar het papegaaiduikersparadijs. Een sneeuwbui en Jan schreven vervolgens foto-geschiedenis. Een unicum die beeldbepalende plaat. Vraag dat maar aan lezers van National Geographic en beroepsfotografen.
Maar het kan nog veel gekker. Want wie kan er zeggen dat hij op Nova Zembla is geweest? Je weet wel, dat eiland van de schoolplaat van tekenaar Isings met het Behouden Huys van schipper Willem Barentsz. Stoere Hollanders die vast kwamen te zitten in een bevroren zee die later naar de expeditieleider zou worden vernoemd. In die dagen (1596-1597) had je nog geen ijsbrekers. Nu wel, en Jan Vermeer heeft er gebruik van gemaakt om op Nova Zembla te komen. Kilometerslang varen langs de ijzige Russische kust.
Het betekent investeren. En dat doet het gesprek met de meester-fotograaf kantelen. Want de gouden tijden zijn voorbij. Met ‘dank’ aan internet en de voortschrijdende techniek. Iedereen kan nu met een camera omgaan en foto’s op internet zetten. En als je maar lang genoeg door blijft klikken is de kans op een geslaagde toevalstreffer groot. Nee, bedragen wil Jan Vermeer niet noemen. Wel de verhoudingen tussen nog niet zo heel lang geleden en de werkelijkheid van nu. ,,Stel, je kreeg vroeger 100 euro voor een foto, nu is dat naar verhouding 5 euro. Ik ben ook opdrachtgevers kwijtgeraakt als Burgers Zoo en Apenheul. Iedereen kan tegenwoordig met een camera omgaan, dus ook oppassers. Het kwaliteitsverschil is blijkbaar niet groot genoeg om dat te compenseren. Ik ben dan ook bezig me breder te oriënteren.”
Een reisje naar Antarctica om de Keizerpinguïn in zijn habitat te fotograferen zit er voorlopig niet nog een keertje in. Maar Vermeer heeft wel iets om op terug te vallen. Niet voor niets is hij bezig met een fotoboek voor toeristische markt. Bekend terrein voor Jan, want ooit begon hij met Holland-fotografie. En hij had er als autodidact oog voor. De bekende landschapjes met koetjes, molens en dijken. Miljoenen ansichten, met foto’s van zijn hand, zijn in de loop de jaren verstuurd. Alleen al de HEMA verkocht er een half miljoen. van. Kalenders deden het ook goed.
,,Capitool vroeg me mee te doen aan een reisgids door heel Nederland. Mooie opdracht. Het waren de jaren van analoog fotograferen. Een echt ambacht waarin de technisch bekwame professional zich onderscheiden van de hobbyist. Langzamerhand sloop ook de natuur in mijn foto’s. Ik kom uit het Westland, de Glazen Stad. De bijzondere dieren die kenmerkend zijn voor deze streek brachten mij naar de Veluwe. Grofwild trof je alleen aan op de Veluwe. Nu niet meer. Brabant doet inmiddels dapper mee, Drenthe, Flevoland. Toch denk je bij de Veluwe onmiddellijk aan herten en zwijnen. Ze zijn de moneymaker van dit gebied.”
Voor Vermeer is de Veluwe nog steeds een inspiratiebron. Hij is immer in het hart en de hoofdstad van het gebied komen wonen. Al zou hij Apeldoorn na 15 jaar wel willen verruilen voor een optrekje in Namibië, Oeganda, Botswana of Zuid-Afrika. ,,Maar ik krijg het gezin niet mee. Mijn vrouw, mijn zoon en mijn dochter. Ik ben de betutteling in dit land ook een beetje zat. Regels prima, maar hier is het over-geregeld. Ook de mentaliteit, de borstklopperij.”
Hij laakt de lappendeken van terreinbeheerders en eigenaren die allen hún stempel op bos en hei drukken. Van Natuurmonumenten tot Staatbosbeheer, Van Kroondomein tot Gelders Landschap en al die anderen die er nog zijn. ,,Ze hebben allemaal hun eigen imperiumpje opgebouwd. Die versnippering is niet goed. Ze zouden alleen al uit strategisch belang en qua uitstraling onder een en dezelfde koepelorganisatie moeten vallen. De concurrentie ligt op de loer.”
Vermeer weet dat er niet naar hem wordt geluisterd. Hij zegt een soort haat-liefdeverhouding met de Veluwe te hebben. ,,Uiteraard is er heel veel positiefs gebeurd en gebeuren er nog steeds goede dingen. Ik denk aan de ecoducten, het autoluw maken van wegen. Maar het gaat allemaal zo moeizaam.”
Ook als het over Apeldoorn gaat, hangt Vermeer de vlag niet echt uit. Hij laakt het monument tegenover de Naald dat herinnert aan die rampzalige Koninginnedag van 2009. Waarom een kunstenaar die niet uit de gemeente Apeldoorn komt, vraagt hij zich af. Hij had naar zijn mening zelf een beter idee. Een fotocollage van de lievelingsbloemen van de slachtoffers. ,,Zo’n monument moet niet te veel afleiden vanwege het drukke verkeer. De locatie die is uitgekozen is op zich wel goed. Een mooie lichte plek. Ik kwam op het idee van die bloemen toen ik kort na die ramp mensen voorbij mijn huis zag komen die spontaan bloemen kwamen leggen. Ik had er een waardig monument van willen maken. Daar is nu geen sprake van. Ballonnen met een glasplaat waaronder altijd condens ligt. Dat getuigt niet van respect voor de slachtoffers.”
Vermeer komt met meer voorbeelden van ideeën die nooit zijn uitgevoerd ondanks een eerste prijs ten tijde van de eerste Fotobiënnale. Hij zegt wél blij te zijn met zijn aandeel in de zomerexpositie ‘Apeldoorn en het Beest.’ ,,Ik heb meer met ACEC dan met dat museum daarnaast.”
Buiten zijn woonplaats is die waardering voor zijn werk minder latent. Hij is ambassadeur van Sony, aan het eind van het jaar exposeert hij met 20 foto’s in Moskou (,,Gazprom is daar de sponsor”), en als fotoreisbegeleider is hij van een toegevoegde waarde. Zijn laatste trip bracht hem naar Spitsbergen. Hij praat over een door hem onlangs uitgegeven fotoboek over Afrika en over de grootste club van natuurfotografen in het land. ,,In Apeldoorn”, lacht hij.
Focus van Jan Vermeer ligt nu op Amsterdam
Zijn focus ligt momenteel op Amsterdam. Zoals gemeld, bekend terrein voor de man die ooit als Holland-fotograaf begon. Een boek waar brood in zit, want de schoorsteen moet blijven roken. Hij is niet vies van commercie, al wil hij geen concessies doen aan kwaliteit. Maar zijn droom in dat boek komt waarschijnlijk niet uit. Een foto van de Westerkerk met hulp van een drone. Op ooghoogte met de koepel en met de stad als achtergronddecor. Hij zal er geen toestemming voor krijgen, maar hoop doet leven.
Soms lukt het hem wel. Want om die foto van zijn papegaaiduiker in de sneeuw die veel weg heeft van een museumwaardig schilderij was ook overredingskracht nodig. Zonder chocola en een welwillende havenmeester had hij die foto onder die speciale omstandigheden niet kunnen maken. In het Noorse plaatsje boven de poolcirkel zijn ze hem er nog steeds dankbaar voor. Tot op de dag van vandaag komen daar natuurfotografen naar toe. En dat brengt zo’n uithoek welvaart. Hem levert die foto nog altijd een leuke zakcent op. Maar rijk is hij er niet van geworden. Wel beroemd en vooral gewaardeerd. Jan Vermeer, de bescheiden vakman met het oog van de kunstenaar. Een plaatsgenoot die een solo-expositie in zijn eigen stad inmiddels ruimschoots verdient. Het is er nog niet van gekomen……..
